О роде Керей (часть 2)

Иван Лапин мен Мансұр Асанов өздерінің Әбілмәмбет ханға сапарын (1843 жылғы тамыз) суреттей келін, былай деп жазады: «Орскіден жүріп кеткеинен кейін әуелі біз Ералы сұлтанға қарасты Қерей руымен жүріп отырып, төртінші күні Ералы сұлтанға жеттік...». Осы жазбаға қарағанда, керейлердің қоныстары Орск бекінісінен оңтүстікке қарай кең байтақ жерді алый жатқан (төрт күндік жол). Осы хабарда шіліңгір ыстық күндері жайылым шобінің күйіп кетуі себепті Ералы сұлтан өз қауымдарымен бірге «ең жақсысы Ор немесе Ырғыз бойында» көшіп жүргісі келеді. Нұралы ханның Орынбор генерал-губернаторы Н. Неплюевпен әңгімесінің (1749 жылғы 11 25-гпілде) жазбасында да «керей руы» және олардың билеупіісі Ералы сұлтан туралы хабарланған. Тілмәш Ф. Гордеевтің Троицк бекінісінің коменданты П. Роденге рапортында (1761 жылғы 3-шілде) Тұрсыибай батыр ақсақалдың «Семей бекінісі тұсында көшіп жүрген...» және Алабұға өзені бөйын мекендейтін Сағындық мырзаға қарасты Керей руының қазақтары туралы айтылады. Б. Тұраев, С. Мәмбетов деген қазақтардың жазбасында да (1768 жылғы наурыз) Сағындық мырза керейлерінің қоныстары «Усть-Үй бекінісі маңында...» делінген. Г. Волконский керейлер орналасқан жерлер туралы төмендегіні хабарлайды. Керей руының екі атасында 1000-ға тарта шаңырақ бар.

Үй және Тоғызақ озендері бөйын қоныстайды. Қыс айларында Верхноуральскідеи Дала бекінісіне дейіигі шеп маңында және сол бекіністер тұсындағы далада қыстайды. Керей руының төрт атасында 4000-дай шаңырақ бар. Жаздыгүні Есіл озеиіпің шығыс жағында коптіп жүреді. Ал қыста Зверииоголовск, Преснегор бекіністерішң тұсында, Обаған өзені бойындағы далада қыстайды. Жоңғарларды қуып шыққаннан кейін қазақтар, соның ішінде, Керей тайпасыиың рулары да өздерінің шығыстағы жайылымдарына оралады. Бұл XVIII ғасырдың екіпші жартысындағы құжаттарда корсетілген. Өскемен бекінісінен бастап Ертісті бойлай керейлер бірнепте жерге жинақы орналасты. 2 бөлікке бөлінген 1-Сыбан-Керей бөлысы жаз кезінде Шар-Құрбан және Қызылке әзендеріндегі Оба форпостысы тұсыи жайлайды, ал қыстыгүні Ертіс өзеиі бойындағы жайылмалар мен аралдарды қыстайды. 2-Ақымбет-Керей (Ақымбет руы М. М.) 2 бөлікке бөлінген. Жаз кезінде шептен жүз шақырымдай алыстап, Шарқұрбан өзені бойымен Тарбаға тай тауына және Қызыл шелек көліне кетеді; ал қыстыгүні Ертіс өзені бойында жайылмалар мен аралдарда, көбінесе Шульба форпостысы тұсында көшіп жүреді.

Семей бекінісінен Ертіс бойымен төмен қарай: 1-Шоқбатар-Керей (Шоқбатар руы М. М.); қонысы Ертіс өзені бойында эр жерде, бірақ кобінесе Талицк форпостысынан Семей бекінісіые дейін және бекіністің тура тұсындағы Семейтау. 7-Сыбан-Керей болысының алые болігі, қонысы Пяторыжск станицасы маңында. 8-Керей болысының Құмары (Құлсары руы болар? М. М.) деп аталатын жеке бөлігі басқа болыстармен араласып, Ертіс өзенінің бойында Железинка бекінісіне дейін көшіп жүреді. Железинка бекінісінен Омбы бекінісіне дейін және соңғысынан Тобыл шебіне дейін керейлер арғындармен (Атығай руы) және қышпақтармен араласып бірге жүреді.

Скачать статью